Doğanın Şifası: Fitoterapi

Fitoterapi Nedir?

Bu yaklaşım, binlerce yıl öncesine dayanan kökleri olan ve bitkilerin şifalı niteliklerinden yararlanarak hastalıkların önlenmesi veya tedavi edilmesi amacıyla kullanılan bir bilim dalıdır. Ayrıca bitkisel ilaçların üretimine temel oluşturan bu yöntem, sağlığımızı desteklemek için önemli bir seçenek sunar.

Günümüzde dünya genelinde giderek daha fazla sayıda kişi, kimyasal ilaçlardan kaçınarak doğal tedavi yöntemlerine yöneliyor.

Kısaca bitkilerle tedavi olarak bilinen fitoterapi bitkilerin içerisinde yer alan kimyasal bileşenlerden yararlanmayı hedef alan fitoterapide hastalıkların önlenmesi, iyileştirilmesi, sağlığın korunması, zindeliğin artırılması veya vücudun güçlendirilmesi gibi birçok amaç yer alabilir. Fitoterapide, bu amaçları gerçekleştirmek için bitkilerin farklı bölümleri, salgıları, bitkisel yağlar, ekstraktlar, reçineler, balmumları, ayrıca algler ve mantarlar gibi çeşitli doğal kaynaklar kullanılabilir.

Fitoterapide kullanılan bitkilerde ruhsatlandırma işlemleri, gerekli otoritelerden alınan onaylar, çeşitli düzenlemeler, güvenlik önlemleri, bilimsel kanıtlar ve kalite standartları söz konusudur.

Bugün, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), fitoterapiyi bir tedavi yöntemi olarak kabul etmektedir. Doğal olmaları sebebiyle, bitkisel tedavi yöntemleri birçok avantaja sahiptir: modern tıbba alternatif oluşturma potansiyeli, kolay erişilebilirlikleri ve ekonomik olmaları gibi. Bu nedenlerle, bitkisel tedavi yöntemleri her geçen gün daha da yaygınlaşmaktadır.

Özellikle bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi, stres ve kaygının azaltılması, sindirim sisteminin düzenlenmesi gibi birçok alanda bitkisel tedaviler etkisini gösterebilir. Bu şekilde hem bedensel hem de zihinsel sağlığımızı destekleyerek daha sağlıklı ve enerjik bir yaşam sürmek mümkün hale gelir.

Fitoterapi Nasıl Uygulanır?

Fitoterapi, geniş ve çeşitli bir uygulama alanına sahip olan bir bilim dalıdır. Uygulama şekli bireyden bireye büyük ölçüde değişiklik gösterir. Fitoterapinin amacı, bireyin sağlık durumu, yaş, cinsiyet, vücut yapısı ve kullanılacak bitkilerin türü gibi birçok faktörün uygulama yöntemini etkileyerek, kişiye özgü bir tedavi yaklaşımı sunmaktır. Bu nedenle, fitoterapi uygulayıcılarının bu alanda bilimsel eğitim almış uzmanlar olması gerekmektedir. Kanıta dayalı ve rasyonel bir bilim olması nedeniyle fitoterapide kullanılan bitkisel kaynakların biyolojik anlamda nasıl bir etki gösterdiği somut verilerle ortaya konulmuştur. Dolayısıyla hangi kişinin hangi bitkisel tedavi için uygunluk taşıdığı yalnızca uzman kişilerce bilinebilir. Bu tür fitoterapi uygulamalarında kullanılan yöntemler arasında aşağıdakiler yer alabilir:

• Bitkinin krem, losyon, merhem veya farklı formlarda topikal olarak uygulanması
• Bitkinin ağız yoluyla alınan ilaç veya ekstrakt şeklinde kullanılması
• Bitkilerden elde edilen özlerin çay olarak demlenerek veya suda çözülerek tüketilmesi
• Bitkilerden elde edilen yağların cilt üzerine masaj yapılarak veya bekletme yoluyla uygulanması
• Bitkinin taze iken suyunun çıkarılması veya doğrudan bir besin şeklinde tüketilmesi
• Birden fazla bitkinin karıştırılarak bir karışım halinde çeşitli formlarda vücuda alınması

Fitoterapide Hangi Bitkiler Kullanılır?

Bugüne kadar dünya genelinde tanımlanmış olan 400 bine yakın bitki vardır ve bunların her birinin yüzlerce farklı bitkisel bileşeni içerdiği tahmin edilmektedir. Fitoterapiye konu olan veya gelecekte konu olabilecek milyarlarca bitkisel bileşiğin olduğu düşünülürken, henüz keşfedilmemiş bitki türleri ve metabolitler de göz ardı edilmemelidir. Fitoterapide kullanılan bitkilerin sayısı oldukça fazladır ve halk arasında en yaygın olarak bilinen ve kullanılanlar arasında aşağıdakilere örnek verilebilir:

• Kuşburnu

• Ekinezya

• Adaçayı

• Civan Perçemi

• Lavanta

• Sarı Kantaron

• Yaban Mersini

• Yeşil Çay

• Rezene

• Guarana

• Biberiye

• Melisa

• Sarımsak

• Ginseng

• Zencefil

• Aloe Vera

• Kekik

• Hindiba

• Siyah Üzüm

• Meyan Kökü

• Hardal ve daha milyonlarca bitki

Mesela karahindibanın detoksifikasyona yardımcı olması ile böbrek ve karaciğer sağlığını geliştirmeye yardımcı olduğu, yeşil çayın antioksidan etkileri sayesinde kanserden korunmaya katkı sağladığı, lavantanın enfeksiyonları gidermeye yardımcı olduğu, sarı kantaron yağının ise cilt sorunlarının iyileştirilmesine yardımcı olduğu bilinmektedir. Yaban mersini, tarçın gibi bazı bitkilerin kan şekerini dengelemesi ile diyabet hastalarının sağlığını olumlu etkilediği de pek çok bilimsel çalışmaya konu olmuştur.

Fitoterapinin Eczacılık ve Tıptaki Yeri Nedir?

Genel olarak bitkilerin bileşimine baktığımızda, proteinler, yağlar ve karbonhidratlar gibi bileşenlerin yanı sıra bitki sağlığı ve gelişiminde önemli bir rol oynayan çeşitli unsurlar da bulunur. Bu unsurlar, bitkilerin temel metabolitleri olarak adlandırılır. Bunun yanında her bitkide farklı yapı ve miktarlarda bulunan ve bitkinin kendi yaşamı ile gelişimi üzerinde doğrudan rol oynamayan çok sayıda ek madde mevcuttur. Bunların arasında fenoller, terpenler, alkaloidler gibi gruplar içerisinde yer alan birçok metabolit türü bulunmaktadır. Bitkilerin insanlar ve hayvanlar üzerindeki biyolojik etkilerinden sorumlu olan bu metabolitler temelde bitkilerin kendini otçul canlılardan, patojen mikroorganizmalardan korunmak, diğer bitkilerle rekabette öne çıkmak veya tozlaşmayı kolaylaştırarak üreme şansını artırmak gibi amaçlara hizmet eder. Bazı canlılar için ölümcül zararlara neden olabilen bu bileşenler bazı canlılarda ise dozuna bağlı olarak sağlık üzerinde olumlu etkilere neden olur. Fitoterapi, insan sağlığında ve hastalıklardan korunmada etkili olabilen bu bileşenleri içeren bitkilerin seçilmesi ve tıpta kullanılmasını amaçlar. Belirli hastalıkların tedavisinde fitoterapi uygulamalarının yeterince etkin ve güvenli olup olmadığı konusunda daha fazla bilimsel çalışma yapılması gerekmektedir. Özellikle baş ağrısı ve migren, solunum yolu hastalıkları, dermatolojik sorunlar, tansiyon, hormonal sorunlar, sindirim sistemi hastalıkları, kadın hastalıkları, kanserler ve diyabet hastalığında fitoterapik uygulamalar oldukça belirgin faydalar sağlar. Ağrıyı hafifletme, böcek sokmalarının iyileştirilmesi, öksürük ve boğaz ağrısının giderilmesi gibi sorunlar, yüzyıllardır fitoterapi uygulamalarıyla doğal olarak tedavi edilir. Fitoterapi, hastalıkların tedavisine ek olarak hastalıklardan korunma konusunda da yaygın olarak kullanılmaktadır. Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi, kanser riskinin azaltılması, enfeksiyonlara karşı direncin artırılması gibi birçok fayda sağlayan bitkisel bileşenler bulunmaktadır. Bu bileşenlerin, fitoterapi uzmanlarının önerisiyle uygun kişiler tarafından kullanılması, genel sağlığın iyileştirilmesi ve hastalıklara yakalanma olasılığının azaltılması açısından önemli bir etkiye sahiptir.

Fitoterapi Hangi Hastalıklarda Kullanılır?

• Solunum Yolu Hastalıkları: Bitkisel tedavi yöntemleri, özellikle solunum yolu hastalıklarında oldukça etkilidir. Öksürük, bronşit, astım gibi hastalıkların tedavisinde adaçayı, kekik, papatya, ısırgan otu, rezene, zencefil gibi bitkiler yaygın olarak kullanılır. Bu bitkilerde bulunan bileşikler, öksürük kesici, balgam söktürücü ve bronş genişletici özelliklere sahiptir. Aynı zamanda antioksidan özellikleri sayesinde vücuttaki iltihaplanmaların azalmasına yardımcı olurlar.
• Sindirim Sistemi Hastalıkları: Mide ağrısı, hazımsızlık, şişkinlik, kabızlık gibi sindirim sistemi rahatsızlıkları da fitoterapi ile tedavi edilebilir. Nane, papatya, zencefil, kekik, rezene, maydanoz gibi bitkilerin kullanımı, sindirim sistemi problemlerinin hafifletilmesine yardımcı olabilir. Bu bitkilerde bulunan özel bileşikler, mide asidini dengeleyerek, hazımsızlık ve şişkinlik gibi sorunları gidermede etkili olabilir.
• Uyku Problemleri: Uyku problemleri günümüzde birçok insanın karşılaştığı bir sorundur. Stresli yaşam koşulları, yoğun iş temposu, fiziksel rahatsızlıklar gibi çeşitli faktörler uyku problemlerine yol açabilir. Bu tür problemler için fitoterapi yöntemleri oldukça etkili olabilir. Melisa, papatya, lavanta, ıhlamur, rezene gibi bitkilerin kullanımı, uykusuzluğu önlemeye yardımcı olur ve daha kaliteli bir uyku sağlamaya destek olur.
• Kanser: Kanser, son yıllarda artış hızını yükselterek dünya üzerinde korkulan hastalıklar arasında yer almaktadır. Geleneksel tıp yöntemleriyle birçok kanser tedavisi başarılı bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Bununla birlikte, bu tedavilerin bazı yan etkileri bulunmaktadır. Bundan dolayı, fitoterapi gibi alternatif tıp yöntemleri kanser tedavisi için giderek daha fazla tercih edilmektedir. Kanser tedavisinde fitoterapi, çeşitli bitkiler ve bitkisel ürünlerin kullanımıyla gerçekleştirilmektedir. Bu bitkilerin kanser hücrelerine etki göstererek tümörün büyümesini durdurduğu ve kanser hücrelerinin ölümünü sağladığı düşünülmektedir. Özellikle ginseng, zerdeçal, yeşil çay, sarımsak, zencefil, kırmızı pancar gibi bitkiler, kanser tedavisinde etkili olduğuna inanılan bitkiler arasında yer almaktadır. Bu bitkilerin kanser tedavisinde kullanılması, kemoterapi ve radyoterapinin yan etkilerinin azaltacaktır. Bununla birlikte, fitoterapi yöntemi yalnızca kanser tedavisinde kullanılmamalıdır. Kanser tedavisinde, geleneksel tıp yöntemleriyle birlikte uygulanması gereken bir destekleyici yöntem olarak kullanılmalıdır. Fitoterapi, kanser tedavisine katkıda bulunacak şekilde dikkatli bir şekilde uygulanmalıdır.
• Dermatoloji: Dermatolojik hastalıkların bir kısmı kronik seyirlidir. Kronik deri hastalıklarında geleneksel ve tamamlayıcı tedavi yöntemlerine eğilim daha yüksektir. Deri hastalıklarında bitkisel tedaviler, topikal yolla uygulanabildiği gibi, sistemik yolla da uygulanabilir. Her bitkinin kullanılacağı parçası farklı farklıdır; yaprak, çiçek, kök vb. gibi. Deri hastalıkları için bitkilerin kullanım şekilleri de özellik taşır: Bazıları hazırlanarak kullanılırken (suyu, yağı, ekstresi vb), bazıları da ilaç ruhsatı almıştır. İlaç ruhsatına en iyi örnek Behçet hastalığında kullanılan kolşisindir. İlaç dışındaki bitkisel ürünlerin içerikleri standart değildir. Bitkilerin içerdikleri bileşikler, yetiştiği coğrafya veya iklime bağlı olarak farklılık gösterebilir. Bu nedenle yan etkiler daha sık görülebilir ve bu yan etkiler hafif ya da ciddi olabilir. Bazı örneklerde, akne, psöriyazis, vitiligo, verruka vulgaris, oral aft, kaşıntı, alopesi areata, uyuz ve bitlenme gibi durumlarda fitoterapi kullanılabilir. Akne tedavisinde kekik, ısparta gülü, fesleğen yağı, yeşil çay, çay ağacı yağı gibi bitkiler tercih edilebilir. Psöriyazis için aloe vera, khellin, kapsaisin; vitiligo için mabet ağacı, yerel kavun, khellin, yeşil çay, kapsaisin; verruka vulgaris ve kondiloma aküminata için ise podofilin kullanımı düşünülebilir. Ayrıca, Behçet hastalığında kolşisin, oral aft ve stomatitte kekik, kaşıntıda buğday kepeği, alopesi areata'da sarımsak ekstresi, uyuz ve bitlenme durumlarında ise piretrinler kullanılabilir.

Bazı ürünler, Sağlık Bakanlığı ve diğer ürüne özgü otoriteler tarafından onaylanmamış olmasına rağmen, aktarlarda veya marketlerde satışa sunulabilmektedir. Bu durumda, kanıtlanmış bir bilimsel etkisi veya yararı olmayan, içeriği belirsiz bitkilerin dahi çeşitli sağlık iddialarıyla pazarlandığı gözlemlenebilir. Bilinçsizce kullanılan bu gibi bitkiler kolaylıkla toksik etkilere neden olarak ölüme kadar ilerleyebilen sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle eğer siz de fitoterapi ile tedavi edilebilen bir sağlık sorununa sahipseniz veya genel anlamda sağlığınızı doğal yollarla geliştirmek istiyorsanız hekiminize ve fitoterapi uzmanına başvurabilirsiniz.