Obsesif-Kompulsif Bozukluk

Obsesyon, kişiye mantıksız gelen, rahatsız eden, tekrarlayan düşüncelerdir. Kompulsiyon ise bu düşüncelerden ve bu düşüncelerin oluşturduğu rahatsızlık hissinden kurtulmak için yapılan yineleyici davranışlardır. Obsesif-Kompulsif bozukluk obsesyon ve kompulsiyonlarla seyreden ve tedavi edilmediğinde yaşamın farklı alanlarına yayılabilen, kişinin yaşam kalitesini, iş ve sosyal hayatını olumsuz etkileyen bir bozukluktur. 

• Obsesif-Kompulsif Bozukluk Tipleri
  Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB) belirtilere göre sınıflandırılır ve bir çok tipi vardır. Farklı şekillerde görülseler de hepsi aynı rahatsızlığın farklı klinik görünümleridir.  
  ⦁ Kuşku Obsesyonu ve Kontrol Kompulsiyonu: Kişi kapıyı, pencereyi açık unuttuğu, ütü vb elektirikli aletleri fişten çekmediği konusunda kuşku duyar. (kuşku obsesyonu) Emin olmak için tekrar tekrar kontrol etme davranışında bulunur. (kontrol kompulsiyonu) Bazen bunu sınırlandırabilmek için başka insanların şahit olmasını ister. Bir danışanım abdest alırken doğru sıra ile yaptığına emin olamıyor, kuşku duyuyordu ve eşinin gözetiminde abdest almak istiyordu. 
  ⦁ Kontrolden Çıkma Obsesyonları: Bu tarz obsesyonları olan kişiler birden kontrolden çıkacakları, kendilerine ya da başkalarına zarar verecekleri, birden ağzından söylememesi gereken uygunsuz şeyler kaçacağı şeklinde kaygılar duyarlar. Ev hanımı olan bir danışanım tüm ev halkı okula/işe gidip evde tek kalınca “kendimi pencereden aşağı atar mıyım?” kaygıları içinde pencerelerden uzak duruyor, ev halkı gelince de onlara zarar verir miyim endişesi ile eline kesici, delici alet alamıyordu. 
  ⦁ Cinsel Obsesyonlar: Kişinin kendine, toplumdaki yerine yakıştıramadığı cinsel içerikli düşüncelerin aklına gelmesi, birden uygunsuz davranışta bulunma endişesi yaşaması şeklinde tezahür eder. Kadın bir danışanım yolda yürürken yanında geçen erkeklerin cinsel organına dokunur muyum endişesi nedeni ile evden dışarı çıkmaz olmuştu. Evde ise aile fertleri ile ilgili cinsel içerikli düşünceler elinde olmadan sürekli aklına geldiği için rahatsızlık duymakta ve sürekli ibadet ederek rahatlamaya çalışmaktaydı. 
  ⦁ Dini Obsesyonlar: Özellikle dini inançları yoğun yaşayan toplumlarda görülen bir obsesyon türüdür. Kişi kendini inançlarına uymayan takıntılı düşünceleri düşünmekten alıkoyamaz. Bir danışanım sürekli aklına istemediği şekilde Allah’a küfür gelmesi nedeni ile yoğun sıkıntı yaşıyordu. 
  ⦁ Simetri Düzen Obsesyonları: Kişi her şeyin düzenli durmasını ister, bu olmadığında kötü bir şeyler olacak kaygısına kapılır. Bir danışanım çocukların ve eşinin hiçbir şeyi bozmasına izin vermiyor, evin içinde vitrinde oturur gibi hareket etmelerini, kalktıktan sonra koltukta oluşan izi bile elleri ile düzeltmeleri istiyordu. Bu durumu kanıksamış olan ev halkı ve hastamız uzun süre tedavi arayışında olmamış ancak artık dışarıda da bir şeylerin simetrik düzenli olmamasından rahatsız olmaya başlayıp evden çıkamaz hale gelince tedavi için başvurmuşlardı. Evden çıkar çıkmaz apartmandaki diğer evlerin önündeki ayakkabıları düzenleme davranışında bulunuyordu. 
  ⦁ Dokunma Kompulsiyonları: Bazı OKB hastaları bir yere ya da eşyaya dokunma dürtüsü duyarlar. Sanki oraya dokunmazsa kötü bir şey olacak, başlarına kötü bir şey gelecek kaygısına kapılırlar. Bir danışanım evden çıkarken kapının önündeki paspasa dokunmazsa o işte iken eve hırsız gireceği, ailesine zarar vereceği düşüncesine kapılıp paspasa dokunuyor, emin olamadığı için tekrar tekrar dönüp dokunuyırdu. Dokunduğuna emin olmakta çok zorlanmaya başladıkça eşinin dokunduğuna şahit olmasını istiyor işten sürekli arayıp eşine soruyordu. 
  ⦁ Sayma Kompulsiyonları: Bazı danışanlar ise eşyaları sayma, rafları sayma, tutamaçları sayma gibi davranışlarda bulunabilir. Bunu saçma, mantıksız bulmasına rağmen eğer yapmazsa kötü bir şey olacak ve bunun  sorumlusu ben olacağım kaygısı ile davranışı devam ettirir. Bir danışanım evden çıkmadan önce mutfak dolaplarının kapaklarını sayıyor, emin olamayıp tekrar sayıyor bu nedenle işe geç kalıyordu.
  ⦁ Biriktirme Saklama Kompulsiyonları: İşe yaramaz eşyaları dahi elden çıkaramama evin zamanla çöp ev halini alması şeklinde olabilir. Bir danışanım evdeki kırılmış eşyaları bile elden çıkaramıyor, yolda gördüğü plastikleri bile alıp eve götürüyordu ve bu durum eşi ile ciddi çatışmalara neden oluyordu
  ⦁ Batıl İnanışlar: Bir çok insanın kültürel özelliklerinin bir parçası olarak bazı inanışları, davranışları, uğurlu ya da uğursuz sayı ve renkleri olabilir. Bu tür inanışlar  günlük işlevlerimizi kısıtlayacak düzeyde  ise o zaman hastalık düzeyinde değerlendirilebilir.

Her Takıntılı Düşünce veya Davranış Obsesif-Kompulsif Bozukluk Mudur?
Örneklere baktığımızda pek çoğumuzun aklından “temiz düzenli olmanın; güvenlik amacı ile kapıları, pencereleri kontrol etmenin ne zararı var, bunlar hastalık mı sayılmalı?” düşüncesi geçebilir. Tıbbi açıdan bu tarz düşünce ve davranışların hastalık olarak sayılması için günlük işlevlerimizi  etkileyecek ve kısıtlayacak kadar yoğun olmalıdır. Örneğin bir ev hanımının temiz ve tertipli olması ile sürekli aynı yerleri tekrar tekrar temizlemesi, bu nedenle sosyal ve aile hayatının etkilenmesi, kendisine ve ailesine ayıracak zamanın kalmaması hastalık olarak değerlendirilebilmelidir. 
Obsesif-Kompulsif Bozukluğun Nedenleri
 Tam olarak nedeni bilinmemekle birlikte birkaç varsayım üzerinde durulmaktadır. OKB hastalarının birinci derece yakınlarında sık görülmesi genetik yatkınlık olabileceğini düşündürür. Beyin üzerinde yapılan çalışmalarda OKB hastalarında  serotonin maddesinin işlevlerinde bozukluk saptanması biyolojik etmenlerin OKB  nedenleri arasında sayılmasını sağlamıştır. Yine yetiştirilme tarzı, özellikle anal döneme fiksasyon diğer bir risk faktörüdür. 
Obsesif-Kompulsif Bozukluğun Tedavisi
Özellikle serotonin üzerinden  etki eden ilaçlar oldukça yararlı olmaktadır. Ancak ilaçların etkisinin görülmeye başlanması için en az iki hafta beklemek gerekir. İlacın etkili olup olamdığına karar vermek için en az iki ay beklemek gerekir. Kontrollerde etki düzeyine göre doz arttırımı yapılabilir ve etki dozda bir süre daha tedaviye devam edilmelidir.  İlaç tedavisi ile birlikte ya da ilaç tedavisi olmaksızın bilişsel davranışçı tedavi, destekleyici psikoterapi, gibi terapi teknikleri de kullanılabilir. 

Uzm. Dr. Tuba Öğer
Psikiyatri Uzmanı